Περί τουριστικής στρατηγικής μιλάνε όλες οι κυβερνήσεις και στην τελευταία τουλάχιστον εικοσαετία δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφωνίες ως προς τους επιθυμητούς στόχους σε σχέση με την τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδος. Η πανδημία και η σχέση του τουρισμού με αυτή, και η ήδη διαπιστούμενη σαφής ανάκαμψη του τουρισμού, δεν πρέπει να μας εφησυχάζει για την επόμενη μέρα. Ο ανταγωνισμός θα αυξηθεί σημαντικά, οι ελληνικές τουριστικές παθογένειες θα χρειαστεί πάλι να καταγραφούν και αντιμετωπισθούν, σε όλη την επικράτεια. Ο στόχος της διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου σε δωδεκάμηνο, σαφώς συνδυάζεται με γεωγραφική διεύρυνση, και με πολλές άλλες δράσεις, που απαιτούν χρονικό προγραμματισμό και παρακολούθηση υλοποίησης, ενώ είναι ακόμη αρκετές οι παρεμβάσεις – διοικητικές, νομοθετικές, διαδικαστικές – που πρέπει να υλοποιηθούν.
Η τρέχουσα τουριστική σεζόν ξεκίνησε νωρίτερα και λόγω του Απριλιάτικου Πάσχα και λόγω της γενικότερης καλοκαιρίας. Οι ενδείξεις και οι αναφορές είναι ότι το 2023 θα είναι ένα έτος ίσως καλύτερο και από το 2019, σε σχέση με τα τουριστικά δεδομένα της Ελλάδος, η οποία συνεχίζει να είναι ένας ιδιαίτερα προτιμητέος προορισμός στην διεθνή τουριστική αγορά.
Η ερώτηση όμως είναι εάν η ευμάρεια της τουριστικής κίνησης αποφέρει και καταλήγει σε μία αντίστοιχη ευμάρεια των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων, εάν ικανοποιεί τους τουριστικούς επιχειρηματίες από απόψεως κερδοφορίας, εάν οι τοπικές κοινωνίες θεωρούν ότι όντως βελτιώνεται το επίπεδο διαβίωσης τους, και τελικά εάν όντως αυτή η τουριστική ευμάρεια θα συνεχίσει απρόσκοπτα τα επόμενα έτη.
Περί τουριστικής στρατηγικής μιλάνε όλες οι κυβερνήσεις και στην τελευταία τουλάχιστον εικοσαετία δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές ως προς τους στρατηγικούς στόχους σε σχέση με την τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδος. Όμως διαφέρουν πάρα πολύ οι τρόποι, οι μέθοδοι, oι δράσεις, το νομοθετικό έργο, που έχουν κάνει μέχρι σήμερα οι διάφορες κυβερνήσεις άσχετα εάν θεωρούμε ότι το αποτέλεσμα, αρχίζοντας ουσιαστικά από το 2022, είναι θετικό. Οι εκατοντάδες σελίδες του «Σχεδίου Δράσης Ελληνικό Τουρισμός 2030», μία πολύ χρήσιμη και λεπτομερής αποτύπωση όλων τω παραμέτρων, χρειάζεται ειδική επιλεκτική προτεραιοποίηση με έναν χρονικό προγραμματισμό δράσεων.
Οι Ελληνικοί τουριστικοί προορισμοί προτείνω να κατανεμηθούν με δύο κριτήρια:
- το πρώτο «έντασης τουριστικής δραστηριότητας» (Αθήνα, Σαντορίνη, Κρήτη, Χαλκιδική, Ρόδος, Κέρκυρα, και άλλοι) και
- το δεύτερο «χαρακτηριστικών τουριστικού ενδιαφέροντος» (φυσικών, γεωμορφολογικών, πολιτιστικών, αθλητικών, και άλλα).
Το πρώτο κριτήριο δείχνει τις περιοχές που έχουν διεθνώς μεγάλη τουριστική αναγνωρισιμότητα (είναι και επισήμανση του ΣΕΤΕ που χαρακτηρίζει τις περιοχές αυτές ως «υψηλότερης ταχύτητας» που προωθούν και διαχειρίζονται ένα επώνυμο «branded» προϊόν), και κατ’ επέκταση και συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό της τουριστικής κίνησης, αλλά και χρησιμοποιούνται ως «πόλοι έλξης» του Ελληνικού τουρισμού.
Το δεύτερο κριτήριο είναι κατά τη γνώμη μας πιο «αναπτυξιακό», γιατί δείχνει άμεσα ή και έμμεσα, τις τουριστικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν για προσέλκυση ποιοτικά καλύτερων τουριστών, σε συνδυασμό με τις πολιτικές γεωγραφικής διάχυσης της τουριστικής δραστηριότητας (και μάλιστα σε περιοχές που κατά τον ΣΕΤΕ αποτελούν τους προορισμούς «χαμηλής ταχύτητας») και δημιουργίας των προϋποθέσεων 12-μηνου τουρισμού.
Οι προορισμοί «έντασης τουριστικής δραστηριότητας» κυρίως αντλούν την τουριστική τους πελατεία από τις ομάδες του τουρισμού των 3-S (sun-sea-sand) του παραθεριστικού και θερινού κυρίως τουρισμού, βεβαίως, προβάλλοντας και εκμεταλλευόμενοι και συγκεκριμένα τουριστικού ενδιαφέροντος χαρακτηριστικά (φυσικά τοπία και πόρους, πολιτιστικά, αξιοθέατα, εκδηλώσεις, κλπ.).
Οι προορισμοί «χαρακτηριστικών τουριστικού ενδιαφέροντος», εάν αφαιρέσουμε τον ήλιο-θάλασσα-παραλία, εκμεταλλεύονται το ενδιαφέρον στοχευμένων τμημάτων τουριστικής αγοράς για ειδικά χαρακτηριστικά, όπως συνθήκες για συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής, μοναδικά φυσικά αξιοθέατα (όπως το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου, το Ηφαίστειο στη Νίσυρο, τα διευθετημένα επισκέψιμα ή φυσικά σπήλαια, τα προσκυνήματα και θρησκευτικά μνημεία, τις ιαματικές πηγές, και άλλα χαρακτηριστικά). Πολλοί προορισμοί βεβαίως (κυρίως οι «υψηλής ταχύτητας») αξιοποιούν στην στρατηγική ανάδειξής τους, ένα συνδυασμό στοιχείων ελκυστικότητας προσφέροντας στους ενδιαφερόμενους τα «χαρακτηριστικά» μαζί ή συμπληρωματικά στο τρίπτυχο «ήλιος-θάλασσα-παραλία».
Την Κυριακή ψηφίζουμε για μία νέα ελληνική κυβέρνηση και παρά το γεγονός ότι το υπουργείο Τουρισμού είναι σχεδόν τελευταίο στη λίστα, στο πρωτόκολλο των υπουργείων, η σημασία του τουρισμού για την Ελληνική οικονομία δεν αμφισβητείται. Αν και θα επέλεγα μία διαφορετική ταξινόμηση των «κύριων» και των «συμπληρωματικών» τουριστικών προϊόντων, ίσως με το κριτήριο της ευρύτερης ή μικρότερης πληθυσμιακής αγοράς τους, στην πράξη χρειάζεται χρονική συγκεκριμενοποίηση δράσεων.
Και χρειαζόμαστε αρκετή επέκταση της «στατιστικής πληροφόρησης» για τον Ελληνικό τουρισμό και τις περιοχές του. Από πριν από το 2010 συζητείται ο «δορυφόρος λογαριασμός» και πληρώνονται χρήματα για την ενεργοποίηση του, αλλά πρέπει κάποτε να υλοποιηθεί. Χρειαζόμαστε εξειδικευμένη έρευνα των συμπεριφορών και των δραστηριοτήτων των τουριστών στην Ελλάδα, καθώς και ανάλυση σε επίπεδο Δήμου, όχι μόνο Περιφέρειας, γιατί σε πολλές Περιφέρειες είναι σημαντικές οι διαφορές τουριστικής δραστηριότητας μεταξύ των Δήμων (χαρακτηριστικό παράδειγμα η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου).
Στο debate των πολιτικών αρχηγών ο τουρισμός αποτέλεσε ένα πολύ μικρό κομμάτι στις συζητήσεις, ίσως επειδή είναι γενικότερο θέμα εθνικής οικονομίας και λιγότερο θέμα αμεσότητας του προβληματισμού της καθημερινότητας της διαβίωσης των Ελλήνων κατοίκων. Όπως έχουν αναδείξει πολλές δημοσκοπήσεις και έρευνες οι Έλληνες πολίτες προβληματίζονται με την ακρίβεια, με το πρόβλημα της ενέργειας, με τα συνταξιοδοτικά, με τις χαμηλές αμοιβές στην εργασία και ίσως λιγότερο με τα θέματα της περιβαλλοντικής κρίσης. Επιπλέον, ακούγοντας σε καθημερινή βάση θετικές ανακοινώσεις σε σχέση με την πρόοδο του τουρισμού, όσοι δεν εμπλέκονται στον τουρισμό, προφανώς δεν προβληματίζονται για το τι θα γίνει. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επιπτώσεις, με επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα τη σοβαρότατη αύξηση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στην Αθήνα που έχει εκτοξεύσει το ύψος των ενοικίων, έχει μειώσει δραματικά την διαθεσιμότητα κατοικιών για τους κατοίκους, και στις τουριστικές περιοχές έχει επιβαρύνει ιδιαίτερα το συγκοινωνιακό και άλλα καθημερινά θέματα, ενώ οι εργαζόμενοι σε αυτές δεν βρίσκουν κατοικία.
Θεωρώ λοιπόν σκόπιμο αλλά και σημαντικό να επισημάνω ότι η κυβερνητική στρατηγική για τον τουρισμό πρέπει να περιλαμβάνεται στις προεκλογικές εξαγγελίες και πρέπει να αποτελεί και αυτή ένα τμήμα απασχόλησης και διατύπωσης προγραμματισμού στις συζητήσεις ανάμεσα στα διάφορα πολιτικά κόμματα, όσον αφορά στην επόμενη μέρα, εφόσον αποδεχόμαστε ότι ο τουρισμός συνεισφέρει σχεδόν το 15% του ΑΕΠ της χώρας, και του 20% της απασχόλησης.
Οι στόχοι της τουριστικής στρατηγικής, γνωστοί και αποδεκτοί από όλες τις κυβερνήσεις παραμένουν, συνοπτικά, οι ακόλουθοι (άσχετα εάν κατά περίπτωση μπορεί να εκφράζονται διαφορετικά):
- Επίτευξη 12-μηνης τουριστικής δραστηριότητας
- Βιώσιμη ανάπτυξη, περιβαλλοντικά φιλική
- Γεωγραφική διεύρυνση της τουριστικής δραστηριότητας
- Προσέλκυση νέων αγορών και προσέγγιση των διαφόρων εξειδικευμένων ομάδων του τουριστικού πληθυσμού (ΑμεΑ, ΛΟΑΤΚΙ, μεγαλύτερης ηλικίας, digital nomads, κλπ.)
- Ανάδειξη εναλλακτικών – θεματικών μορφών
- Βελτίωση και συμπλήρωση των ειδικών δομών (λιμένων, μονοπατιών, κλπ.)
- Επέκταση των δραστηριοτήτων τουριστικής εκπαίδευσης
- Τεχνολογική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος
- Βελτίωση των εσόδων του τουρισμού
Δεν διαφωνώ ότι ενέργειες έχουν γίνει και γίνονται. Αλλά σε ένα ποσοστό γίνονται αποσπασματικά. Θεωρώ ότι ο συντονισμός της τουριστικής στρατηγικής πρέπει να είναι κεντρικός και να παρακολουθείται κεντρικά. Υπάρχει ήδη πρόβλέψη Δι-Υπουργικής Επιτροπής για τον Τουρισμό (Άρθρο 70 / Π.Δ. 63/2005), που όμως δεν έχει ενεργοποιηθεί, και θα έλυνε πολλές δυσχέρειες στην γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη υλοποίηση (υπάρχουν παραδείγματα ανεπαρκούς συνεργασίας ή συνεννόησης).
Στον προγραμματισμό της επόμενης μέρας, ας μου επιτραπεί να προτείνω ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα ακόλουθα 12 θέματα, που θα συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξη και στην αύξηση των εσόδων από την τουριστική δραστηριότητα:
- Συνέχιση των επιτυχημένων δράσεων και υποστήριξη των επιτευγμάτων αναγνώρισης της χώρας στο διεθνές τουριστικό περιβάλλον
- Συμπλήρωση νομοθετικών κενών και διευθέτηση διαφορετικών ρυθμιστικών προσεγγίσεων όπου υπάρχουν
- Κάλυψη ελλείψεων τουριστικά καταρτισμένου προσωπικού κυρίως σε Δήμους, για αποτελεσματικότερη ανάδειξη και εκμετάλλευση τουριστικών πόρων
- Εντονότερη γεωγραφική διάχυση τουριστικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την υποστήριξη δραστηριοτήτων 12-μηνου τουρισμού
- Καλύτερη συνεργασία των συναρμόδιων Υπουργείων και τακτικότερη επικοινωνία με τους διάφορους θεσμικούς και επαγγελματικούς φορείς και την εκλεγμένη Αυτοδιοίκηση
- Εντονότερος συντονισμός των δράσεων ανάπτυξης και προβολής για να επιτυγχάνεται συμπληρωματικότητα δράσεων – με προκαταβολική ενημέρωση και πληροφόρηση των δυνητικά εμπλεκόμενων
- Υλοποίηση προτάσεων για την βελτίωση, συμπλήρωση, αναμόρφωση όλων των επιπέδων τουριστικής εκπαίδευσης, για την αύξηση του αριθμού των εκπαιδευομένων, την προσέλκυση νέων στον κλάδο
- Υλοποίηση δράσεων ανάπτυξης ευρύτερης «τουριστικής συνείδησης» στον πληθυσμό, με ενημέρωση όλων των πληθυσμιακών ομάδων για τα οφέλη από την τουριστική δραστηριότητα
- Aνανέωση και επέκταση των πάσης φύσεως τουριστικών υποδομών και εγκαταστάσεων και συμπλήρωση αυτών που χρειάζονται για την προσέλκυση των «πελατών» των θεματικών μορφών
- Aντιμετώπιση των προκλήσεων της επιβάρυνσης από τον τουρισμό του περιβάλλοντος, των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων, και της αυξημένης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των ταξιδιωτών διεθνώς
- Βελτίωση και αναβάθμιση τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων σε όλες τις μορφές, περιοχές και αγορές
- Ενεργοποίηση της Δι-Υπουργικής Επιτροπής Τουρισμού και επαναλειτουργία του Περιφερειακού Συμβουλίου Τουρισμού, για καλύτερο συντονισμό της τουριστικής στρατηγικής.
Ελπίζουμε ότι η νέα κυβέρνηση θα αξιολογήσει την σημασία και θα ενεργήσει θετικά και αποτελεσματικά και αυτή, για την «επόμενη μέρα του Ελληνικού τουρισμού».
Ο Χρήστος Πετρέας είναι συνεργάτης Σύνταξης – Special Features Editor του Travel Daily News Media Network. Ως επιστημονικός / επιχειρησιακός / τουριστικός / στρατηγικός / εκπαιδευτικός / σύμβουλος σε υπουργεία, φορείς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και επιχειρήσεις, επαγγελματικά ασχολείται με θέματα στρατηγικής επιχειρηματικής, τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης και μάρκετινγκ προορισμών καθώς και ειδικών – εναλλακτικών μορφών, με υπέρ 25ετή εμπειρία στην Ελλάδα και σε ξένες χώρες (Βαλκάνια, Ευρώπη, ΗΠΑ, Αφρική, Μεσόγειο). Έχει σπουδάσει στις ΗΠΑ και έχει εκτεταμένο επιστημονικό, συγγραφικό και αρθρογραφικό έργο, από το 1988 (>200 συγγραφές – εργασίες – δημοσιεύσεις), στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα.
