Γεγονότα στρατιωτικής ιστορικής μνήμης μπορούν να ενισχύσουν και τον δωδεκάμηνο τουρισμό και τη γεωγραφική διάχυση, ενώ αποτελούν και ζωντανή σύνδεση με την πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας.
Πολλές επέτειοι εορτάζονται στην Ελλάδα, και αποτελούν και αντικείμενο τουριστικής δραστηριότητας με την επίσκεψη, παρακολούθηση και ανάδειξη περιοχών. Αλλά οι στρατιωτικές μνήμες – μουσεία, νεκροταφεία, τόποι μαχών, μνημεία, συλλογές, και άλλα – πλην εξαιρέσεων είναι σε δεύτερη μοίρα τουριστικής ανάδειξης, παρά την σημασία τους και τις δυνατότητες αξιοποίησής τους. Ο “στρατιωτικός τουρισμός” είναι δυστυχώς αναξιοποίητη τουριστική μορφή στη χώρα μας.
Η σημερινή μέρα, 25η Απριλίου είναι η επέτειος της απόβασης του εκστρατευτικού σώματος των Αυστραλών και ΝεοΖηλανδών – ANZAC Australian and New Zealand – στην Καλλίπολη της Τουρκίας, για τον έλεγχο των Στενών των Δαρδανελίων, στο πλαίσιο των μαχών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Για την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία η ημέρα αυτή είναι ημέρα εθνικού εορτασμού και μνήμης, και επανειλημμένα έχουν εκφραστεί προθέσεις, δυνατότητες και προσπάθειες για την ανάδειξη και ως στοιχείο τουριστικής δραστηριότητας, δεδομένου ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε δώσει άδεια και το εκστρατευτικό σώμα των ANZAC να έχει βάση την Λήμνο.
Η απόβαση στην ακτή της χερσονήσου Καλλίπολης.
Τελικά όμως η εκστρατεία της Καλλίπολης ήταν αποτυχία και στις απώλειες των νεκρών Συμμάχων και Τούρκων της Καλλίπολης συγκαταλέγονται 7.300 Αυστραλοί και 2.400 Νεοζηλανδοί. Η Λήμνος χρησιμοποιήθηκε και ως τόπος νοσοκομειακής περίθαλψης των τραυματιών, σε νοσοκομείο εκστρατείας που είχε στηθεί στο χωριό Σαρπί, καθώς και σε πλοία. Περίπου 4.000 Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες νοσηλεύθηκαν στη Λήμνο με τη συνδρομή 96 Αυστραλών νοσοκόμων. Όμως, πολλοί πέθαναν και θάφτηκαν σε δύο συμμαχικά νεκροταφεία στη Λήμνο, στο Πορτιανού και στο Μούδρο. Συνολικά στο νησί είναι θαμμένοι 148 Αυστραλοί και 76 Νεοζηλανδοί.
Από το Νοσοκομείο της εκστρατείας.
Η Ημέρα ANZAC σημειώνει την επέτειο της πρώτης εκστρατείας που οδήγησε σε τεράστιες απώλειες των Αυστραλών και Νεο-Ζηλανδών δυνάμεων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ημερομηνία της 25ης Απριλίου ονομάστηκε Ημέρα ANZAC επίσημα το 1916, αλλά το 1920, η ημέρα ANZAC καθιερώθηκε ως Εθνική Ημέρα μνημόσυνου για τους 60.000 Αυστραλούς και 18.000 Νεο-Ζηλανδούς που πέθαναν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Αύριο, 26 Απριλίου 2024, προγραμματίζονται στην Λήμνο ειδικές εκδηλώσεις μνήμης του γεγονότος με παρουσία του υπουργού Εθνικής Άμυνας κ. Νίκου Δένδια και άλλων επισήμων.
Η Λήμνος είναι ένα καλό παράδειγμα πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τέτοια γεγονότα και μνήμες. Στην Λήμνο από χρόνια λειτουργεί ο Σύλλογος “The Lemnos’ Friends of ANZAC” (από την ιστοσελίδα του οποίου λάβαμε και τις φωτογραφίες), που ιδρύθηκε το 2014 και μεταξύ των βασικών του στόχων είναι να τονιστεί ο ρόλος της Λήμνου στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα στην ιστορική εκστρατεία της Καλλίπολης (1915) αλλά και η βαθύτερη γνώση, διάδοση και προβολή του ιστορικού ρόλου και της συμβολής του ANZAC και γενικότερα το πολιτιστικό και πολιτισμικό αποτύπωμα αυτών για την Λήμνο αλλά και την Ελλάδα συνολικά. Ο νυν πρόεδρος του Συλλόγου, Λήμνιος ξενοδόχος – επιχειρηματίας κ. Στέλιος Μάντζαρης, θεωρεί ότι οι δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης της ιστορικής στρατιωτικής μνήμης, είναι ακόμη σε εμβρυακό επίπεδο.
Είναι μία καλή αφορμή να αξιοποιηθούν για την Ελλάδα οι δυνατότητες ανάδειξης και της ιστορικής στρατιωτικής κληρονομιάς και ιστορίας, δεδομένου ότι πάρα πολλοί Δήμοι περιλαμβάνουν στις περιοχές τους πεδία μαχών, μνημεία, στρατιωτικά μουσεία, στρατιωτικά νεκροταφεία, και άλλα σημεία στρατιωτικού ενδιαφέροντος (ακόμη και αυτά που τελούν υπό στρατιωτική διαχείριση ή βρίσκονται σε στρατιωτικές περιοχές, με ειδική άδεια είναι συνήθως επισκέψιμα).
Σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδος υπάρχουν τέτοια στρατιωτικά στοιχεία, και είναι πολλοί οι Δήμοι που μπορούν, η παρουσίαση του υλικού αυτού, να αναρτηθεί στις τουριστικές ιστοσελίδες τους, και αφετέρου να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα προβολής ανά Περιφέρεια (ουσιαστικής, διαδικτυακής και επετειακής) για την ανάδειξη των στοιχείων αυτών.
Ήδη από τον Μάιο 2021 έχει υπογραφεί μεταξύ των υπουργείων Εθνικής Άμυνας, Τουρισμού και Πολιτισμού και του Πολεμικού Μουσείου, υπό την Προεδρία τότε του πρώην υφυπουργού Τουρισμού και βουλευτού Ευβοίας κ. Αναστάσιου Λιάσκου, Μνημόνιο Συνεργασίας για την Ανάπτυξη του Στρατιωτικού Τουρισμού, που προβλέπει “την προστασία, την ανάδειξη, την προβολή και την προώθηση της αναγνωρισιμότητας και επισκεψιμότητας, των στρατιωτικού ενδιαφέροντος μουσείων, συλλογών, μνημείων, τόπων, περιοχών και κειμηλίων, καθώς και των τοποθεσιών όπου έχουν λάβει χώρα πολεμικά γεγονότα, (μάχες, ναυμαχίες, συρράξεις, κ.λπ.) και του ευρύτερου περιβάλλοντός τους, σε όλη την ελληνική επικράτεια, και αφετέρου την δημιουργία κατάλληλων συνθηκών επισκεψιμότητας και στη συνέχεια και τουριστικής προβολής για την προσέλκυση των επισκεπτών”. Στο πλαίσιο αυτό μετά από συνεργασία μεταξύ του Πολεμικού Μουσείου και του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (με τον γενικό γραμματέα κ. Δημήτρη Φραγκάκη, τον Ιανουάριο 2022), έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα visitgreece.gr ορισμένες τέτοιες πληροφορίες.
Οι τρεις υπουργοί στην υπογραφή του Μνημονίου Στρατιωτικού Τουρισμού τον Μάϊο 2021.
Διαδρομές “Στρατιωτικής Κληρονομιάς της Ελλάδας” μπορούν να αναπτυχθούν με βάση πολλά στοιχεία στρατιωτικού ενδιαφέροντος. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο κ. Βασίλειος Νικόλτσιος, συνταγματάρχης ε.α. – φαρμακοποιός, (διευθυντής του Ιδρύματος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, επί 15-ετία), έχει από τον Φεβρουάριο 2023 προτείνει αυτή την ανάδειξη, με βάση περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, σε συνδυασμό με πεδία μαχών, μουσεία, νεκροταφεία, και άλλα αξιοθέατα που συνδυάζονται με τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, το Μακεδονικό Μέτωπο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και τις μάχες με Γερμανούς και Ιταλούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στρατιωτικό νεκροταφείο ANZAC στη Λήμνο.
Ξαναγυρίζοντας στην ανάδειξη της Ημέρας ANZAC στη Λήμνο, βλέπουμε μία ευκαιρία τέτοιες επέτειοι να αξιοποιούνται και για την διατήρηση της ιστορικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, άλλωστε στρατιωτικά γεγονότα και μνήμες εκτείνονται για την χώρα μας σε χιλιάδες χρόνια. Ως παράδειγμα, θα μπορούσαμε να εορτάζουμε στον Βόλο την επέτειο της Αργοναυτικής Εκστρατείας, την Ναυμαχία της Ναυπάκτου, την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, τη θυσία της Ιφιγένειας στην αρχαία Αυλίδα (Ευβοϊκός κόλπος – περιοχή Χαλκίδας), αλλά και πλήθος άλλες επετείους που σχετίζονται με ιστορικά στρατιωτικά γεγονότα. Δυστυχώς οι εορτασμοί της 200 ης επετείου της Ελληνικής Επανάστασης συνέπεσαν με την πανδημία του COVID, και οι εορτασμοί ήταν περιορισμένοι. Όμως, γεγονότα στρατιωτικής ιστορικής μνήμης διαχέονται σε όλη την επικράτεια και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, προέρχονται από όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας, και μπορούν να ενισχύσουν και τον δωδεκάμηνο τουρισμό και τη γεωγραφική διάχυση, ενώ αποτελούν και ζωντανή σύνδεση με την πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας.
Ο Χρήστος Πετρέας συνεργάστηκε στη διαμόρφωση του Μνημονίου Αξιοποίησης Στρατιωτικού Τουρισμού (ήταν τότε Σύμβουλος του Υπουργού Τουρισμού) και διατέλεσε Σύμβουλος Στρατιωτικού Τουρισμού στο Πολεμικό Μουσείο (2021-2024)
Ο Χρήστος Πετρέας είναι συνεργάτης Σύνταξης – Special Features Editor του Travel Daily News Media Network. Ως επιστημονικός / επιχειρησιακός / τουριστικός / στρατηγικός / εκπαιδευτικός / σύμβουλος σε υπουργεία, φορείς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και επιχειρήσεις, επαγγελματικά ασχολείται με θέματα στρατηγικής επιχειρηματικής, τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης και μάρκετινγκ προορισμών καθώς και ειδικών – εναλλακτικών μορφών, με υπέρ 25ετή εμπειρία στην Ελλάδα και σε ξένες χώρες (Βαλκάνια, Ευρώπη, ΗΠΑ, Αφρική, Μεσόγειο). Έχει σπουδάσει στις ΗΠΑ και έχει εκτεταμένο επιστημονικό, συγγραφικό και αρθρογραφικό έργο, από το 1988 (>200 συγγραφές – εργασίες – δημοσιεύσεις), στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα.
