Νέα Μελέτη του ΙΤΕΠ για τον εσωτερικό τουρισμό

Έρευνες-Μελέτες

Σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις και συμπεράσματα, τα οποία μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα επωφελή και χρήσιμα, τόσο για ερευνητές, όσο και για ενασχολούμενους με τον ευρύτερο τουριστικό τομέα κατέληξε η νέα μελέτη του ΙΤΕΠ<...>(Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών & Προβλέψεων), που ανήκει στη σειρά “Ειδικές Εκδόσεις” και εξετάζει εκτός από τα ποσοτικά χαρακτηριστικά αφίξεων – διανυκτερεύσεων, και τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των εσωτερικών τουριστών. Αφορμή για την εκπόνηση αυτής της μελέτης αποτέλεσε ο εντοπισμός του βαθμού, στον οποίο το τηλεοπτικό πρόγραμμα “Μένουμε Ελλάδα” έχει επιτύχει.

Παράλληλα, το ΙΤΕΠ διατυπώνει και ορισμένες προτάσεις πολιτικής με βάση τις τάσεις που διαγράφονται από την παραπάνω έρευνα. Οι κυριότερες διαπιστώσεις συνοψίζονται στα ακόλουθα:

Η κυρίαρχη διαπίστωση του μελετήματος αφορά στον βαθμό επιτυχίας του προγράμματος “Μένουμε Ελλάδα”. Σε όρους διανυκτερεύσεων, κατά το πρώτο έτος του προγράμματος (2005) ο αριθμός διανυκτερεύσεων σε επαγγελματικά καταλύματα αυξήθηκε κατά 34,4%, έναντι αρνητικού ρυθμού (-2,3%) για την τετραετία 2000-2004.

Σημαντική διάσταση επιτυχίας του προγράμματος αποτελεί η ένδειξη, ότι κατεξοχήν ωφελημένες παρουσιάζονται οι τουριστικά υστερούσες περιφέρειες. Οι ηπειρωτικές περιφέρειες δεν έχουν αποτελέσει προσφιλή προορισμό για τους αλλοδαπούς, αλλ’ ούτε και για τους ημεδαπούς. Η πρόσφατη εμπειρία δείχνει ότι τουλάχιστον για τους ημεδαπούς τούτο είναι εφικτό.

Η αύξηση του ΑΕΠ εκτιμάται σε 0,5% κατά το 2005, σε υψηλό βαθμό απότοκο του προγράμματος “Μένουμε Ελλάδα”, έναντι 0,3% το 2000. Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί η αυξημένη συμμετοχή στην αύξηση αυτή της δαπάνης των ταξιδιωτών που διαμένουν σε επαγγελματικά καταλύματα, η οποία είναι υπερδιπλάσια της δαπάνης των διαμενόντων σε ιδιόκτητα καταλύματα. Η σημαντική αυτή διαφορά επαυξάνεται, αν συνυπολογισθεί η “κρυφή” δαπάνη επαγγελματικού τύπου που εμπεριέχεται στην δαπάνη σε ιδιόκτητα καταλύματα. Είναι άξιο παρατηρήσεως, ότι στα επαγγελματικά καταλύματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν μόνο το 20% περίπου των διανυκτερεύσεων αντιστοιχεί το 70% περίπου της οριακής δαπάνης το 2005 έναντι 65% το 2004. Είναι, πράγματι, χαρακτηριστική η αντίστροφη σχέση που υπάρχει και διατηρείται διαχρονικά, και μάλιστα επιτεινόμενη, μεταξύ μεριδίων διανυκτερεύσεων και δαπανών μεταξύ των δύο κατηγοριών ταξιδιωτών. Η διαπίστωση αυτή δεν στερείται σημασίας από άποψη πολιτικής.

Ο αριθμός των διανυκτερεύσεων ταξιδιωτών του εσωτερικού τουρισμού ανέρχεται σε 108 εκατ. (2005), έναντι 110 εκατ. του αλλοδαπού τουρισμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙΤΕΠ. Ωστόσο, το σύνολο αυτό σύγκειται από τρεις διαφορετικές ομάδες ταξιδιωτών, με κριτήριο το κατάλυμα, τα οικονομικά αποτελέσματα των οποίων διαφέρουν μεταξύ τους. Οι ομάδες αυτές είναι:
Διαμονή σε καταλύματα: α) επαγγελματικά, β) ιδιοχρησιμοποιούμενα ιδιόκτητα και γ) ιδιόκτητα, φιλοξενία φίλων και γνωστών. Στα επαγγελματικά καταλύματα οι διανυκτερεύσεις αντιπροσωπεύουν το 23,4% των συνολικών διανυκτερεύσεων. Τα μερίδια για τους χρήστες ιδιόκτητων κατοικιών και τους “φιλοξενούμενους” είναι, αντιστοίχως, 55,8% και 23,8%.

Από ανάλυση διαφόρων χαρακτηριστικών των φερομένων ως “φιλοξενούμενων” προέκυψε ότι αξιόλογο τμήμα αυτών είναι κατ’ ουσία ενοικιαστές ιδιωτικών κατοικιών. Αυτό σημαίνει ότι το μερίδιο των διανυκτερεύσεων σε καταλύματα επί πληρωμή είναι αρκετά υψηλότερο από το, κατά δήλωση, στατιστικώς καταγραφόμενο. Πράγματι, καθ’ υπολογισμό, για το σύνολο των διανυκτερεύσεων
(1 και άνω) το μερίδιο των επαγγελματικών ανέρχεται σε 25%. Είναι, επομένως, εύλογο να υποθέσομε ότι το πραγματικό μερίδιο των επί πληρωμή καταλύματος πραγματοποιούντων διακοπές είναι της τάξεως του 1/3 στου συνόλου.

Ένα δυσμενές χαρακτηριστικό του ελληνικού τουριστικού προτύπου είναι η έντονη εποχικότητα. Το χαρακτηριστικό αυτό συνεπάγεται όχι αμελητέο μέγεθος σπατάλης εν ανεπαρκεία κοινωνικών πόρων, με επιπτώσεις στην βιωσιμότητα των καταλυμάτων και την ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών. Βεβαίως, ο εσωτερικός τουρισμός έχει οριακώς καλύτερη κατανομή, λόγω χειμερινού
τουρισμού. Ωστόσο, εμφανίζει εντονότατη εποχικότητα κατά τους μήνες αιχμής του αλλοδαπού τουρισμού, οξύνοντας ένα ούτως ή άλλως ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό του ελληνικού τουρισμού.

Η διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία 96% των εσωτερικών τουριστών διακινείται οδικώς και θαλασσίως, συνιστά υπόδειξη πολιτικής αφορώσα κατεξοχήν τον εσωτερικό τουρισμό και υπογραμμίζει την ανάγκη εκτελέσεως συμπληρωματικών οδικών έργων και βελτίωση λιμένων και μέσων θαλάσσιας μεταφοράς. Τέτοιες διευκολύνσεις αυξάνουν την ποσότητα και ποικιλία των διαθέσιμων αξιοθέατων και, κατ’ επέκταση, την ζήτηση αντίστοιχων υπηρεσιών από τους ημεδαπούς.

Το εύρημα ότι η δαπάνη που συνδέεται με την διαμονή σε επαγγελματικού τύπου καταλύματα είναι ίση με το 44% της συνολικής δαπάνης που πραγματοποιείται από τον εσωτερικό τουρισμό ενώ αντιπροσωπεύει το 23% των διανυκτερεύσεων, δεν στερείται σημασίας από απόψεως τουριστικής πολιτικής. Υποδεικνύει ποιο είναι το χρέος του δημοσίου για ενθάρρυνση του εσωτερικού τουρισμού με υποδομές και οργάνωση εκδηλώσεων, καθώς και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας με ποιότητα και τιμολογιακή πολιτική διεγείρουσα το ενδιαφέρον των δυνητικών τουριστών.

Προτάσεις Πολιτικής

Η διαπίστωση, ότι ενεργός παρέμβαση δημιουργίας κινήτρων – μικρού σχετικώς κόστους – προς ενθάρρυνση του εσωτερικού τουρισμού έχει ορατά θετικά αποτελέσματα από μακροοικονομική και μικροοικονομική άποψη (ρυθμός αναπτύξεως, βελτίωση του διαπεριφερειακού βιοτικού επιπέδου), αναδεικνύει την ώθηση του εσωτερικού τουρισμού ως μια εφικτή επιδίωξη της τουριστικής πολιτικής. Η πολιτική αυτή, τονίζεται για πολλοστή φορά, δεν έχει την εμβέλεια αντίστοιχης πολιτικής προσελκύσεως αλλοδαπών τουριστών για λόγους που έχουν επαρκώς αναλυθεί σε προηγούμενες μελέτες και εκθέσεις του ΙΤΕΠ. Το μέγεθος του πληθυσμού καθεαυτό, για δεδομένο κατά κεφαλή εισόδημα, οριοθετεί με πειστικότητα τις δυνατότητες του εσωτερικού τουρισμού ως αναπτυξιακού παράγοντα. Ωστόσο, πλήρης αξιοποίηση των εν λόγω δυνατοτήτων μπορεί μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα να “μηδενίσει” τον αναπτυξιακό χαρακτήρα του, θα παραμείνει, όμως, και θα διαιωνίζεται κατά κάποιο τρόπο ένα υψηλότερο επίπεδο εισοδήματος, απασχολήσεως και βιοτικού επιπέδου.

Με αφετηρία την ανωτέρω επισήμανση το ΙΤΕΠ παραθέτει προτάσεις πολιτικής, δυνητικώς χρήσιμες, που έχουν πηγή τις διαπιστώσεις από την ανάλυση των τεκταινομένων στον εσωτερικό τουρισμό, όπως αυτά συνάγονται από τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία.

Σε όρους διανυκτερεύσεων και για το σύνολο των καταλυμάτων, ιδιόκτητων και επαγγελματικών, το μέγεθος του εσωτερικού τουρισμού κρίνεται ικανοποιητικό. Το ίδιο δεν μπορεί να υποστηριχθεί αναφορικώς προς την οριακή δαπάνη που συνεπάγεται αυτό το συγκεκριμένο μέγεθος. Όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία μόνο το 25% των διανυκτερεύσεων αντιστοιχεί σε επαγγελματικά καταλύματα και το 50% προέρχεται από χρήστες ιδιόκτητων καταλυμάτων, για τα οποία η οριακή δαπάνη – η οποία από αναπτυξιακή άποψη είναι το κρίσιμο μέγεθος – είναι πολύ μικρή. Το υπόλοιπο 25% θεωρούμε ότι σε μεγάλο βαθμό αποτελεί “παραξενοδοχία” υπό τον εύηχο τίτλο “φιλοξενία φίλων και συγγενών”. Η αυξανόμενη ζήτηση ξενοδοχειακών καταλυμάτων ανωτέρων κατηγοριών κατευθύνει την σκέψη στην αναζήτηση παρεμβάσεων που αποθαρρύνουν την παραξενοδοχία και αναβαθμίζουν την ποιότητα των επαγγελματικών καταλυμάτων.

Η ανά διανυκτέρευση δαπάνη αποτελεί αρνητική συνάρτηση της διάρκειας του ταξιδιού. Αυτό αποτελεί μια ακόμη υπόδειξη για την επινόηση μέτρων που θα αύξαναν τις διακοπές του Σαββατοκύριακου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Αυτό και την μέση δαπάνη ανά διανυκτέρευση θα ηύξανε, και μάλιστα σε επαγγελματικού τύπου καταλύματα, αλλά και την εποχικότητα, πιθανώς, θα βελτίωνε.

Η εποχική κατανομή απαλύνει την οξύτητα της κατανομής που προκύπτει από τον αλλοδαπό τουρισμό, βασικώς λόγω χειμερινού τουρισμού. Παρά ταύτα, οι υψηλές αιχμές του αλλοδαπού τουρισμού επιτείνονται. Οι οικονομικές συνέπειες του συγκεκριμένου προτύπου είναι σοβαρές, λόγω υποαπασχολήσεως επενδεδυμένου κεφαλαίου, αλλά και λόγω βλαπτικών επιπτώσεων επί της ποιότητος των υπηρεσιών. Εδώ, οι πολιτικές που θα μπορούσαν να επιφέρουν ορατή βελτίωση της καταστάσεως αφορούν περισσότερο την Τοπική Αυτοδιοίκηση, και τις τοπικές πολιτισμικές και άλλες οργανώσεις, και λιγότερο το κράτος. Είναι δε οι δυνατότητές τους διττού χαρακτήρα και αφορούν (α) σε ενέργειες και δράσεις που καθιστούν τον δικό τους “τουριστικό προορισμό” ευρύτερα γνωστό και ελκυστικό και (β) σε ενθάρρυνση των τοπικών κοινωνιών να επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς της χώρας, με οργάνωση ομαδικών επισκέψεων, με πληροφόρηση κ.ά. Εξυπακούεται, ότι η ενθάρρυνση και οργάνωση του θέματος πρέπει να ενσωματώνει και την εποχική σκοπιμότητα. Το ζητούμενο είναι να επιτευχθεί συμπόρευση αυξήσεως του εσωτερικού τουρισμού και βελτιώσεως της εποχικής κατανομής αυτού.

Κατεύθυνση σημαντικού τμήματος των δημοσίων επενδύσεων τουριστικού χαρακτήρα σε μικρά έργα, που καθιστούν απρόσκοπτη, ακόμη δε και ευχάριστη, την πρόσβαση στα αξιοθέατα, είτε πολιτισμικά, είτε φυσικά είναι αυτά.

Οι υστερούσες τουριστικές περιοχές, οι οποίες συμπίπτει να είναι και οικονομικά υστερούσες, πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής για λόγους όχι μόνο οικονομικούς. Πολλές από αυτές τις περιοχές στερούνται, ίσως, φυσικών πόρων προσφιλούς θερινού χαρακτήρα (θάλασσα), μπορούν όμως με κατάλληλη και επίμονη παρέμβαση να αναδείξουν ηπειρωτικά φυσικά αξιοθέατα και πολιτισμικά στοιχεία ικανά να προσελκύσουν ταξιδιώτες. Το πρόγραμμα “Μένουμε Ελλάδα” παρέχει, εν προκειμένω, ενθαρρυντικές ενδείξεις, και μάλιστα με σχετική ικανοποίηση και της επιθυμητής εποχικής διαστάσεως.

Η ανάγκη βελτιώσεως της οδικής και θαλάσσιας υποδομής (λιμάνια, πλοία, δρομολόγια) είναι προφανής, αφού το 95% των εσωτερικών τουριστών μετακινείται οδικώς ή δια θαλάσσης. Οι ενδείξεις από την κατά περιφέρεια κατανομή των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχειακού τύπου καταλύματα ενισχύουν την άποψη ότι είναι εφικτή με κατάλληλες πολιτικές που αφορούν σε βασικές
υποδομές και η αύξηση του εσωτερικού τουρισμού σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα, αλλά και η βελτίωση της εποχικότητας αυτού.
Η σχετική υστέρηση των ηπειρωτικών περιφερειών και οι ενδείξεις από το πρόγραμμα “Μένουμε Ελλάδα” δείχνουν την κατεύθυνση των ενδεδειγμένων μέτρων πολιτικής, τις πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η αποτελεσματικότητα του προγράμματος “Μένουμε Ελλάδα”. Εν προκειμένω, τα οφέλη θα είναι μεγάλα, με δεδομένη την υστέρηση
των ηπειρωτικών περιοχών σε τουριστική ανάπτυξη, αλλά και του πλούτου των αξιοθεάτων – φυσικών και πολιτισμικών – που διαθέτουν.

Το εύρημα, ότι σημαντικό τμήμα των φερομένων ως φιλοξενουμένων αποτελεί κατ’ ουσίαν ενοικιαστές, υπαγορεύει, όχι μόνο για λόγους φοροδιαφυγής, την λήψη μέτρων. Μια, ίσως, προσέγγιση στο ζήτημα αυτό θα ήταν η εκχώρηση των σχετικών αρμοδιοτήτων και δικαιωμάτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Το πρόβλημα, βεβαίως, είναι όχι από τα εύκολα προς αντιμετώπιση.

Παράγωγο συμπέρασμα του ανωτέρω αφορά στον αλλοδαπό τουρισμό και συνδέεται με την πρόσφατη τάση της τουριστικής πολιτικής να ενθαρρύνει και ενισχύσει οικονομικώς την προώθηση νέων μορφών τουριστικών καταλυμάτων (τουριστικές κατοικίες). Περιορίζομε στην παρούσα αναφορά τις ανησυχίες μας μόνο σε όσον αφορά στην ανάπτυξη μιας καθόλα απαράδεκτης παρατουριστικής δραστηριότητας, συνισταμένης στην αφανή ενοικίαση των εν λόγω κατοικιών σε αλλοδαπούς από αλλοδαπούς. Η οικονομική ζημία, εν προκειμένω, θα είναι μεγάλη τόσο σε εισρέον συνάλλαγμα, όσο και σε όρους αναπτύξεως και απασχολήσεως.