Τουριστική ανάπτυξη και φέρουσα ικανότητα στην Ελλάδα: Επιπτώσεις και Διαχείριση
Στον ελληνικό χώρο η τουριστική ανάπτυξη εντάθηκε στη δεκαετία του 70. Οι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης, καθώς αυτή έγινε χωρίς σχεδιασμό, δεν έγιναν παντού αισθητές με τον ίδιο τρόπο. Όπως παρατηρώ το 2014, σε περιπτώσεις όπου δεν υπήρχαν χωροθετημένες αστικές δομές και η τουριστική ανάπτυξη ήταν έντονη, τα αποτελέσματα ήταν αρνητικά.
Αναλυτικότερα, οι οικοδομές τουριστικού ενδιαφέροντος έγιναν στον άξονα της ακτής σε μικρή απόσταση από την παραλία και παράλληλα με τους κύριους οδικούς άξονες, με αποτέλεσμα τουριστικές περιοχές κατά μήκος των οδικών αξόνων να χαρακτηρίσουν τους ελληνικούς προορισμούς. Επιπλέον, η ανυπαρξία κτηματολογίου, σε συνδυασμό με τους πλημμελείς ελέγχους των τοπικών αρχών, επιβάρυναν το δομημένο περιβάλλον λόγω της μεγαλύτερου συντελεστή δόμησης από τα ξενοδοχεία. Αποτέλεσμα, οι περιορισμένοι ελεύθεροι χώροι.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο κόσμος άρχισε να γίνεται πιο ευαισθητοποιημένος στην κατάσταση του περιβάλλοντος. Η τουριστική ανάπτυξη εντάθηκε, οι αφίξεις αυξήθηκαν και οι ανάγκες των επισκεπτών διαμορφώθηκαν σε νέα επίπεδα, με αποτέλεσμα οι τουρίστες να ενδιαφέρονται για εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Προορισμοί χωρίς τις απαραίτητες υποδομές άρχισαν χάνουν το δυναμισμό τους στη διεθνή τουριστική αγορά και έγινε προφανές ότι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος αποτελεί συγκριτικό μειονέκτημα για τους προορισμούς. Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης, όπως σημειώνω το 2010, είναι η τουριστική ζήτηση να μειώνεται αισθητά στις περιοχές αυτές. Το γεγονός αυτό εκτός από μείωση των αφίξεων συνοδεύτηκε και από πτώση των τιμών των καταλυμάτων.
Η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας για την τουριστική βιομηχανία μιας περιοχής, αλλά και ενός νησιού στο σύνολό του, αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την συνεχή επιβίωση της τουριστικής βιομηχανίας ενός τόπου και για την προώθηση της βιωσιμότητας της ανάπτυξής του. Όπως σημειώνω από το 2006, η ανάπτυξη χωρίς ολοκληρωμένο σχεδιασμό σε έναν τόπο καταλήγει στο να μειωθεί η τουριστική ζήτηση. Η ανάλυση της φέρουσας ικανότητας είναι συνεπώς ένα χρήσιμο εργαλείο τόσο στη χάραξη της στρατηγικής της ανάπτυξης όσο και στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, ιδιαίτερα χρήσιμο στη λήψη αποφάσεων που αφορούν στην κατανομή της χρήσης γης και τη γεωγραφική διασπορά της ανάπτυξης. Αποτελεί μια βασική τεχνική, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως για να καθοριστεί η ικανότητα μιας περιοχής να αντέξει συνδυαστικά το μέγιστο επίπεδο ανάπτυξης από τον τουρισμό, τη γεωργία και τη βιομηχανία. Από την άποψη αυτή η φέρουσα ικανότητα μπορεί να εξειδικευτεί ώστε να αφορά σε συγκεκριμένη περιοχή και σε συγκεκριμένη χρήση.
Η φέρουσα ικανότητα στον τουρισμό είναι εργαλείο πολιτικής, πολύπλοκο και πολύμορφο. Η εκτίμηση της χρειάζεται σειρά από στοιχεία πολλών φορέων, ενώ οι παράμετροι της είναι πολλές σχετιζόμενες με τον τουρισμό, τις υποδομές αι τους φυσικούς πόρους. Η φέρουσα ικανότητα είναι πολύπλοκη σήμερα που η ανάπτυξη πολλαπλασιάζεται σε κατασκευές νέων υποδομών. Πολλές επενδύσεις γίνονται στην παράκτια ζώνη χωρίς να ακολουθούνται οι νόμοι, και ο κίνδυνος είναι μεγάλος για την καταστροφή των παραλιών. Το ζητούμενο είναι πόσοι επιχειρηματίες και μηχανικοί διαθέτουν τα γνωστικά απαραίτητα χαρακτηριστικά για να κάνουν επενδύσεις πραγματικά βιώσιμες. Ελλοχεύει η επανάληψη του μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης με μαζικά στοιχεία τουριστικής προφοράς και κατ επέκταση ο κίνδυνος δημιουργίας νησιών πόλεων.
Η τουριστική θεωρία αναγνωρίζει ως ιδιαίτερα σημαντική προτεραιότητα την περιβαλλοντική ποιότητα ενός προορισμού. Με τη μαζική και χωρίς όρια και σχεδιασμό τουριστική ανάπτυξη απειλούνται οι προορισμοί και κατ επέκταση το τουριστικό εισόδημα.
Ο δρ. Δημήτρης Προκοπίου είναι εκπαιδευτής ενηλίκων, Ναυτιλιακών Σπουδών και Τουριστικών και Ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. Είναι σύμβουλος τουρισμού στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.
