Το Μουσείο ίδρυσε ο Γιώργος Ανεμογιάννης, σκηνογράφος-ενδυματολόγος, ένας από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα. Βασικός στόχος του ήταν να διασωθεί η μνήμη του συγγραφέα και να προβληθεί το έργο και η σκέψη του. Σημαντική βοήθεια προσέφερε η Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη, δεύτερη σύζυγος του συγγραφέα.
Στόχος του Μουσείου Καζαντζάκη δεν είναι μόνο η συντήρηση και η έκθεση των συλλογών του, αλλά τοποθετώντας στο κέντρο του ενδιαφέροντός του τον επισκέπτη, να παρέχει μια εμπειρία που συνδυάζει την εκπαίδευση με την ψυχαγωγία.
Για την υλοποίηση των στόχων του, λοιπόν, οργανώνει ένα πολύπτυχο πρόγραμμα δραστηριοτήτων που το καθιστά ένα σημαντικό “κύτταρο” πολιτισμού για την Κρήτη και τους επισκέπτες της. Μεταξύ άλλων οργανώνει:
- Συνέδρια, ημερίδες, διαλέξεις σχετικές με τη ζωή και το έργο του ΝΚ
- Ποικίλες εκδηλώσεις, όπως περιοδικές εκθέσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις
- Παρέχει υλικό και υποστήριξη σε εκδηλώσεις ή δράσεις άλλων φορέων της ημεδαπής ή αλλοδαπής
- Συνεργάζεται με φορείς συναφούς αποστολής
- Αναπτύσσει οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα συναφή με τους στόχους και την αποστολή του.
Το μουσείο, που αποτελείται από ένα σύνολο κτιρίων, βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του ιστορικού χωριού Βαρβάροι, σημερινή Μυρτιά. Η έκθεση του μουσείου στεγάζεται σε χώρο, ο οποίος διαμορφώθηκε εκεί όπου βρισκόταν το πατρικό σπίτι της οικογένειας Ανεμογιάννη, οικογένειας συγγενικής με τον καπετάν Μιχάλη, τον πατέρα του Νίκου Καζαντζάκη.
Το μουσείο ίδρυσε ο Γιώργος Ανεμογιάννης, σκηνογράφος-ενδυματολόγος, ένας από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα. Βασικός στόχος του ήταν να διασωθεί η μνήμη του συγγραφέα και να προβληθεί το έργο και η σκέψη του. Σημαντική βοήθεια προσέφερε η Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη, δεύτερη σύζυγος του συγγραφέα.
Στο μουσείο βρίσκονται χειρόγραφα και σημειώσεις του συγγραφέα, δείγματα αλληλογραφίας με μεγάλους στοχαστές, πολιτικούς και λογοτέχνες της εποχής του, πρώτες εκδόσεις των έργων του στα ελληνικά και σ’ άλλες γλώσσες, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, αναμνηστικά από τα ταξίδια του, προσωπικά αντικείμενα, μακέτες, κοστούμια και υλικό από θεατρικές παραστάσεις έργων του, εδώ και στο εξωτερικό, πορτρέτα και γλυπτά με τη μορφή του, δεκάδες ξενόγλωσσες εκδόσεις έργων του, όλα κειμήλια, που ζωντανεύουν τη μνήμη και προβάλλουν το έργο και την προσωπικότητα του Νίκου Καζαντζάκη.
Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη έχει κυριολεκτικά γίνει παγκόσμιο πνευματικό προσκύνημα. Καθημερινά φτάνουν επισκέπτες από όλα τα μήκη και πλάτη της γης αποδεικνύοντας πόσο διαχρονικός κι επίκαιρος είναι ο λόγος του μεγάλου Κρητικού, οικουμενικού συγγραφέα και στοχαστή.
Από το 1983 το μουσείο άνοιξε φιλόξενα τις πόρτες του στο κοινό, σε ανθρώπους απ΄ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, σε σχολεία, σε φίλους και θαυμαστές του Νίκου Καζαντζάκη. Η αείμνηστη Τιτίκα Σακλαμπάνη, θαυμάστρια και συγγενής του Καζαντζάκη και πρώτη διευθύντρια του Μουσείου, ξεναγούσε ακούραστα για χρόνια το κοινό, ενώ πάντα αναφερόταν στον “Νίκο” με την οικειότητα που αναφέρεται κανείς σε ένα δικό του πρόσωπο. Το μουσείο αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς για το χωριό της Μυρτιάς (Βαρβάρων), όπου όλες οι νοικοκυρές συναγωνίζονται να κρατήσουν καθαρές κι όμορφες τις αυλές και τα σοκάκια τους στολισμένα με λογιών-λογιών λουλούδια για τους επισκέπτες. Από τον πρώτο κιόλας καιρό, η απήχηση που το μουσείο είχε στους επισκέπτες, έκανε φανερό πως η μνήμη του Νίκου Καζαντζάκη παραμένει ζωντανή και πως εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης στο σημερινό κόσμο.
Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το μουσείο δημιούργησε ένα ντοκιμαντέρ (σήμερα διατίθεται σε 7 γλώσσες), που με τη συγκινητική και συγκροτημένη του παρουσίαση, ζωγραφίζει με αδρές γραμμές το πορτραίτο του Νίκου Καζαντζάκη στον επισκέπτη της μόνιμης έκθεσης. Οι πρώτες εκδόσεις του Ιδρύματος ήρθαν να προσθέσουν πολύτιμο πληροφοριακό υλικό για τη δημιουργία του και για τη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη.
Από το 2002, νέος αέρας πνέει στη λειτουργία και την οργάνωση του μουσείου, αφού, με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος “Σταύρος Νιάρχος”, ολοκληρώθηκε η δημιουργία του κτιρίου Διοίκησης. Στο νέο κτίριο, στεγάστηκαν τα γραφεία, η αίθουσα του Διοικητικού Συμβουλίου, η Βιβλιοθήκη, το Αρχείο και το εργαστήριο ψηφιοποίησης, ενώ στο ισόγειο η αίθουσα συνεδρίων και εκδηλώσεων “Γ. Ανεμογιάννης”.
Το 2003, το μουσείο εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Κοινωνία της Πληροφορίας”, με αντικείμενο έργου την ταξινόμηση, ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και προβολή του μοναδικού σε σπουδαιότητα και πλούτο αρχειακού υλικού.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησε μια δημιουργική περίοδος και μια αναπτυξιακή πορεία, με την υλοποίηση σειράς προγραμμάτων, έργων και συνεργασιών.
Το 2009, το μουσείο καταφέρνει να πραγματώσει τη ριζική ανακαίνισή του, με χρηματοδότηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Πολιτισμός” αυτήν τη φορά. Αναμορφωμένες αίθουσες, καινούργια εκθέματα, σύγχρονος τρόπος παρουσίασης, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την καινούργια εικόνα του μουσείου, κι ακόμη εκπαιδευτικά προγράμματα, ηλεκτρονικές παραγωγές, εκδόσεις και άλλες δράσεις, που επιτρέπουν στο μουσείο να προσφέρει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, αλλά και να ικανοποιεί τους στόχους ύπαρξής του.
Η Τατιάνα ελέγχει καθημερινά τη ροή των εισερχόμενων ειδήσεων και επιμελείται την ύλη που δημοσιεύεται στο δίκτυο των TravelDailyNews.
