Θα πρέπει να προβληματίσει, κατά πόσο το ελληνικό κράτος μπορεί να υποδεχθεί εκατομμύρια τουρίστες, από διάφορες χώρες, μεταξύ αυτών και από χώρες με πολύ υψηλά κρούσματα κορωνοϊού, όπως η Τουρκία και η Ιταλία και να εξασφαλιστούν σε τουριστικές περιοχές οι υπηρεσίες υγείας και αντιμετώπισης του κορωνοϊού σε περίπτωση σοβαρών προβλημάτων.
Ο τουρισμός είναι από τους τομείς της οικονομίας που πλήττεται ιδιαίτερα αρνητικά από την πανδημία. Η κατάσταση επιδεινώνεται, όχι μόνο από την εξάπλωση του ιού και από τα περιοριστικά μέτρα που έχουν ληφθεί, αλλά και από την αβεβαιότητα που επικρατεί. Κανένας δεν μπορεί σε αυτή τη φάση να πραγματοποιήσει ασφαλείς προβλέψεις για το 2020, διότι το φαινόμενο της πανδημίας είναι αφενός πρωτόγνωρο και αφετέρου υπάρχουν πάρα πολλοί αστάθμητοι παράγοντες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, έχει ήδη αναθεωρήσει την πρόβλεψή του για το 2020, όσον αφορά στις διεθνείς ταξιδιωτικές αφίξεις, κάνοντας λόγο για μείωση της τάξεως του 20% έως 30%, σημειώνοντας ωστόσο, ότι αυτές προβλέψεις είναι πιθανό να αναθεωρηθούν περαιτέρω (https://www.unwto.org/tourism-covid-19).
Η ανάπτυξη του τουρισμού διεθνώς
Η τουριστική ανάπτυξη σε διεθνές επίπεδο, μετά τη λήξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου, διέγραψε εντυπωσιακή και αλματώδη αύξηση και ελάχιστα επηρεάστηκε από γεγονότα, όπως τρομοκρατικές ενέργειες, πολεμικές συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές, ασθένειες κ.ά., τα οποία όχι μόνο ξεπεράστηκαν, αλλά στη συνέχεια ανακτήθηκε το χαμένο έδαφος σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Ενδεικτικό είναι το Διάγραμμα (1) του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ), στο οποίο παρουσιάζεται η διαχρονική αύξηση των διεθνών τουριστικών αφίξεων από το 1950.
Διάγραμμα 1: Προβλέψεις Διεθνών αφίξεων τουριστών παγκοσμίως έως το 2030 
Στο διάγραμμα αυτό μπορεί κανείς να παρατηρήσει, ότι κατά τα τελευταία 70 έτη, μόνο δύο χρονιές σημείωσαν μείωση στις αφίξεις σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφηκε την περίοδο 2008–2009, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που επηρέασε τον διεθνή τουρισμό, προκαλώντας το 2009 μείωση 4% (-37 εκ. αφίξεις) και μείωση 6% στις διεθνείς τουριστικές εισπράξεις. Το 2003 η επιδημία SARS, η οποία ξεκίνησε επίσης από μια κινεζική επαρχία, επηρέασε ελάχιστα τον παγκόσμιο τουρισμό και οι διεθνείς αφίξεις τουρισμού μειώθηκαν μόλις 0,4% (-3 εκατ. αφίξεις) σε σχέση με το 2002. Για το 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού προβλέπει μείωση της τάξης του 20% έως 30% που αντιστοιχούν σε 290 έως 440 εκατομμύρια λιγότερες αφίξεις.
Αστάθμητοι παράγοντες
Η αδυναμία διατύπωσης κάποιας ασφαλούς πρόβλεψης οφείλεται στο γεγονός, ότι οι ανιχνευτικές τεχνικές πρόβλεψης βασίζονται σε μοντέλα παλινδρόμησης ή χρονολογικές σειρές δηλαδή σε παλαιότερες συμπεριφορές και εξελίξεις. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή της πανδημίας, δεν υπάρχει αντίστοιχο συγκρίσιμο προηγούμενο στο παρελθόν. Ταυτόχρονα υπάρχουν πάρα πολλοί αστάθμητοι παράγοντες, που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά οποιαδήποτε συμπερασματική πρόβλεψη ή υπόθεση. Τέτοιοι παράγοντες που σχετίζονται με τον Covid-19 είναι:
- Η εξέλιξη των κρουσμάτων και των θανάτων σε διεθνές επίπεδο.
- Η χωροταξική διασπορά της νόσου.
- Η εξέλιξη της εξάπλωσης του ιού σε σχέση με την αύξηση της θερμοκρασίας το καλοκαίρι.
- Η ανάπτυξη επιτυχών μεθόδων αντιμετώπισης και θεραπείας του ιού.
- Η ανάπτυξη και κυκλοφορία ενός αποτελεσματικού εμβολίου.
- Η εξέλιξη της εξάπλωσης του ιού, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων.
Αλλά υπάρχουν και πολιτικοί ή επιχειρηματικοί παράγοντες, όπως:
- Ο χρόνος και ο ρυθμός άρσης των περιοριστικών μέτρων σε διεθνές επίπεδο και ειδικότερα για τις τουριστικές επιχειρήσεις.
- Η έκδοση οδηγιών ή πρωτοκόλλων ασφαλείας για τα ταξίδια.
- Οι στρατηγικές που θα ακολουθήσουν οι αερομεταφορείς, τα κρουαζιερόπλοια, αλλά και οι Tour operators.
- Και τέλος η συμπεριφορά που θα επιδείξουν οι τουρίστες απέναντι στα διεθνή ταξίδια.
Διαπιστώσεις
Όσον αφορά στην τουριστική κίνηση στην Ελλάδα για τους επόμενους μήνες, μπορούν να γίνουν μόνο κάποιες διαπιστώσεις και να εκφραστούν κάποιοι προβληματισμοί και ειδικότερα:
1) Θεωρείται αναμενόμενο να υπάρξει μία μετατόπιση της ταξιδιωτικής κίνησης προς τα πίσω μεταφέροντας την τουριστική σαιζόν στους μήνες Αύγουστο, Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και ίσως Νοέμβριο. Ήδη στο εξωτερικό πωλούνται πακέτα (για τη Μεσόγειο) για το τρίμηνο Σεπτεμβρίου – Νοεμβρίου, με option σε περίπτωση ακύρωσης να πραγματοποιηθούν την άνοιξη του 2021.
2) Λόγω της μειωμένης τουριστικής περιόδου είναι επίσης αναμενόμενο ένα ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα που λειτουργούν εποχικά, να μην πραγματοποιήσει έναρξη λειτουργίας.
3) Εκτιμάται, ότι πολλοί τουρίστες θα προτιμήσουν για λόγους σιγουριάς και ασφάλειας, να μην ταξιδέψουν γενικά ή να πραγματοποιήσουν διακοπές στο εσωτερικό της χώρας τους ή σε πολύ κοντινούς προορισμούς με το αυτοκίνητο. Για παράδειγμα πολλοί Γερμανοί θα προτιμήσουν τις διακοπές εντός της Γερμανίας, ή σε κοντινούς προορισμούς, όπως στην Αυστρία, στη Τσεχία ή στη Πολωνία, που ούτως ή άλλως υποδέχονται κάθε χρόνο εκατομμύρια Γερμανούς τουρίστες.
4) Πολλοί τουρίστες θα χρησιμοποιήσουν στην Ευρώπη περισσότερο το αυτοκίνητο ως μέσο μετακίνησης, καθώς και μεμονωμένες εξοχικές κατοικίες, για να αποφύγουν την επαφή με άλλους τουρίστες.
5)Ο εσωτερικός τουρισμός κατά συνέπεια θα είναι αυξημένος. Αυτό αναμένεται στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, αλλά και στην Ελλάδα.
6) Υπάρχουν χώρες (ιδίως στη Βόρεια Ευρώπη) στις οποίες τα μέτρα που ελήφθησαν απέναντι στην πανδημία ήταν πολύ χαλαρά και χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι των χωρών αυτών να είναι πιο πρόθυμοι να ταξιδέψουν στο εξωτερικό (και στην Ελλάδα).
7) Οι περισσότεροι ειδικοί προεξοφλούν, ότι ορισμένες χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία θα υποστούν ένα πολύ μεγάλο πλήγμα στον τουρισμό, λόγω των αυξημένων κρουσμάτων και θανάτων που σημείωσαν, με συνέπεια να επωφεληθούν άλλοι προορισμοί στη Μεσόγειο.
8) Η Ελλάδα αντέδρασε πολύ έγκαιρα απέναντι στην πανδημία και αυτό είχε έναν πολύ καλό αντίκτυπο, όχι μόνο στον αριθμό των κρουσμάτων, αλλά και στην εικόνα της Ελλάδος στο εξωτερικό. Η Ελλάδα μπορεί να κεφαλαιοποιήσει το γεγονός αυτό και να προσελκύσει τουρίστες που δεν θα κατευθυνθούν προς την Ιταλία και την Ισπανία, που ανήκουν παραδοσιακά στους κύριους ανταγωνιστές μας.
9) Τέλος αναμένεται να εμφανιστούν φαινόμενα αύξησης των τιμών, ακόμη και αισχροκέρδειας στην Ελληνική τουριστική αγορά, καθώς πολλοί επιχειρηματίες θα προσπαθήσουν να κερδίσουν μέσα σε δύο μήνες, το σύνολο της σαιζόν εκμεταλλευόμενοι την περιορισμένη προσφορά.
Προβληματισμοί
Εκτός από τους παραπάνω εξωτερικούς παράγοντες θα υπάρξουν και πάρα πολλοί εσωτερικοί παράγοντες που θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής και να προβληματίσουν. Τα τελευταία χρόνια η αύξηση των τουριστικών αφίξεων στην Ελλάδα ήταν υπερβολικά μεγάλη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται, ότι ενώ το 2010 οι αφίξεις ήταν μόλις 15 εκατομμύρια, το 2015 οι αφίξεις έφτασαν τα 23,6 εκατομ. και το 2019 τα 31,3 εκατομμύρια (χωρίς τις κρουαζιέρες). Αυτό σημαίνει, ότι σε μόλις 9 χρόνια σημειώθηκε αύξηση κατά 109%, όταν σε διεθνές επίπεδο η αύξηση στο αντίστοιχο διάστημα ήταν 48%. Δηλαδή οι αφίξεις στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία (της κρίσης) αναπτύχθηκαν σε διπλάσιο ρυθμό από ότι διεθνώς. Η ανάπτυξη αυτή μπορεί να απέφερε έσοδα δισεκατομμυρίων σε αυτούς που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό, αλλά οι τεχνικές και κοινωνικές υποδομές της Ελλάδος δεν αναπτύχθηκαν με τον αντίστοιχο ρυθμό.
Κατά συνέπεια θα πρέπει να προβληματίσει, κατά πόσο το ελληνικό κράτος μπορεί να υποδεχθεί εκατομμύρια τουρίστες, από διάφορες χώρες, μεταξύ αυτών και από χώρες με πολύ υψηλά κρούσματα κορωνοϊού, όπως η Τουρκία και η Ιταλία και να εξασφαλιστούν σε τουριστικές περιοχές οι υπηρεσίες υγείας και αντιμετώπισης του κορωνοϊού σε περίπτωση σοβαρών προβλημάτων.
Επίσης θα πρέπει να προβληματίσει κατά πόσο οι τουριστικές περιοχές και ειδικότερα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι προετοιμασμένη και εξοπλισμένη απέναντι στην πανδημία, αλλά και κατά πόσο οι κάτοικοι τουριστικών προορισμών θέλουν να υποδεχθούν τουρίστες, όταν μάλιστα οι κάτοικοι αυτοί δεν επωφελούνται από τον τουρισμό.
Τέλος, και στον ιδιωτικό τομέα θα πρέπει να προβληματίσει το γεγονός κατά πόσο είναι προετοιμασμένες και εξοπλισμένες οι τουριστικές επιχειρήσεις (και κυρίως οι ξενοδοχειακές) για να τηρήσουν κάποια ελάχιστα μέτρα ασφαλείας για τους πελάτες και το προσωπικό τους. Τέτοια μέτρα μπορεί να αφορούν στην αποφυγή του συνωστισμού στην τραπεζαρία, στο μπουφέ, στο μπαρ, ή στην παραλία. Επίσης θα πρέπει να ληφθούν επιπρόσθετα μέτρα για την καθαριότητα, την απολύμανση των χώρων, τη δωρεάν διάθεση αντισηπτικού στους χώρους του ξενοδοχείου. Μέτρα θα πρέπει να ληφθούν και για την προστασία του υπαλληλικού προσωπικού, όπως με την τοποθέτηση διαχωριστικού υαλοπίνακα στη ρεσεψιόν, γενικευμένη χρήση γαντιών ή και την κατάργηση κάποιων προσωπικών υπηρεσιών κ.λπ. Και οπωσδήποτε τα ξενοδοχεία θα πρέπει να υιοθετήσουν πρωτόκολλα πρόληψης και αντιμετώπισης ύποπτων κρουσμάτων και να εκπαιδεύσουν κατάλληλα το προσωπικό.
Συμπέρασμα
Σε κάθε περίπτωση γίνεται αντιληπτό, ότι η χρονιά αυτή θα είναι διαφορετική και δύσκολη και ότι θα απαιτηθούν προσεκτικές κινήσεις και κατάλληλη προετοιμασία. Σε αυτές τις καταστάσεις προτεραιότητα έχει o άνθρωπος και ως επιχειρηματική στρατηγική πρώτα ο έλεγχος των απωλειών (damage control) και στη συνέχεια η αξιοποίηση των ευκαιριών.
Ο κ. Ευστάθιος Βελισσαρίου είναι διδάκτωρ Τουριστικής Οικονομίας από το Πανεπιστημίου Μονάχου και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (belissar@uth.gr).
