Τελευταία νέα
HomeΣτήλεςΆρθραΕλληνικός τουρισμός: Αναπάντητα ερωτήματα της τουριστικής οικονομικής θεωρίας, αντιλήψεις περί τουριστικής ανάπτυξης και δημοσιεύματα του Τύπου
Άρθρα

Ελληνικός τουρισμός: Αναπάντητα ερωτήματα της τουριστικής οικονομικής θεωρίας, αντιλήψεις περί τουριστικής ανάπτυξης και δημοσιεύματα του Τύπου

Ο F. Ascher, σε μια μελέτη του για τον τουρισμό και τις πολυεθνικές του τουρισμού, για λογαριασμό της Unesco, το 1984, συνοψίζει: “Δεν είναι ο τουρισμός που δημιουργεί ανάπτυξη, αλλά η ανάπτυξη που δημιουργεί τον τουρισμό και τον καθιστά κερδοφόρο”. Η διαπίστωση αυτή, στην περίπτωση του ελληνικού τουρισμού “αποτυπώνει το παρελθόν, το παρόν, αλλά προβάλλει και το μέλλον”.

Η μεγάλη παραδοξότητα σχετικά με τον ελληνικό τουρισμό είναι ότι, από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, το 2008-2009, αλλά ιδίως μετά το 2015, κράτος, πολιτικοί, ΜΜΕ, επιχειρηματίες του τουρισμού και μη, δημοσιογραφικά έντυπα, απλοί πολίτες, ανακαλύπτουν στον τουρισμό την “ατμομηχανή ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας”, τον τομέα που θα μπορούσε να στηρίξει την πολύπαθη ελληνική οικονομία. Ωστόσο, ο τουρισμός δεν ανακαλύφθηκε μετά το 2015, εφόσον η Ελλάδα από τη δεκαετία του 1970, χαρακτηρίζεται στις διεθνείς βιβλιογραφικές αναφορές, ως “παραδοσιακή χώρα υποδοχής των τουριστών”. Ο τουρισμός προϋπήρχε και συνέβαλε, μεταπολεμικά, στην οικονομία της χώρας, μέσα από τη μείωση του ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου, του  ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, την αύξηση του ΑΕΠ, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης κ.λπ.

Ο τουρισμός, σήμερα, αντιμετωπίζεται, σε γενικό επίπεδο, από την πολιτεία, εκπροσώπους του τουρισμού, θεσμικούς φορείς και τα ΜΜΕ, ως η “κότα με τα χρυσά αυγά”. (Δημοσιεύματα: “Τουρισμός: Η βασικότερη πηγή εσόδων για τους Έλληνες” (24/4/2022), “Πάμε για χρονιά ρεκόρ στον Τουρισμό. Και πάνω από 18 δισ. ευρώ έσοδα” (24/4/2022), “Ανάσταση στον Τουρισμό” (24/4/2022), “Πάνω από 16 δισ. ευρώ θα φέρει ο τουρισμός” (8/9/2019), “Φουλάρει ο Τουρισμός” (18/7/2021), “Στυλοβάτης της ανάπτυξης ο Τουρισμός” (5/9/2021), “Ο τουρισμός ‘σωσίβια λέμβος’ της οικονομίας” (15/5/2022), κ.λπ.).

Ωστόσο, κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στην τουριστική ανάπτυξη, σε διεθνές επίπεδο, διαπιστώνεται ότι, τις δεκαετίες του 1960 και 1970, όταν οι χώρες του “Τρίτου Κόσμου” ανακαλύπτουν τον τουρισμό, λανθασμένα βλέπουν σε αυτόν την “κότα με τα χρυσά αυγά”. Χρειάστηκε, περίπου, μια δεκαετία για να διαψευσθούν οι μύθοι και να διαπιστωθεί ότι, οι συναλλαγματικές εκροές για εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, εξοπλισμών, καυσίμων, εξειδικευμένου προσωπικού, επαναπατρισμό επενδυόμενων κεφαλαίων, κερδών κ.λπ., μείωναν στο ελάχιστο τις συναλλαγματικές εισροές. Σε κάποιες χώρες της Αφρικής, το ποσό των συναλλαγματικών εκροών που δημιουργεί η ανάπτυξη του διεθνούς τουρισμού, φθάνει στο 80% των “μεικτών τουριστικών εισπράξεων”, ενώ σε κάποια νησιά της Καραϊβικής στο 75%.

Οι θεωρίες της “άνισης ανταλλαγής” του Arghiri Emmnouel (1969) και του Samir Amin (1973) (σχέσεις Βορρά-Νότου/Κέντρου-Περιφέρειας), χρησιμοποιούνται από τους οικονομολόγους και τους κοινωνιολόγους του τουρισμού, τότε, για να τονίσουν την αρνητική πλευρά του τουρισμού και τις ιδιαιτερότητές του. Έτσι, άρχισαν να χρησιμοποιούνται έννοιες λιγότερο ωραιοποιημένες από εκείνες της “ατμομηχανής” και της “κότας με τα χρυσά αυγά”, όπως: τουρισμός “παράγοντας εξάρτησης”, “ήπιας αποικιοκρατίας η νεοαποικιοκρατίας”, “συναλλαγματικών εκροών”, “ανειδίκευτης εργασίας”, κ.λπ. Βασικά, όλες αυτές οι έννοιες επιδίωκαν να δείξουν και να ερμηνεύσουν την αδύναμη παραγωγική βάση αυτών των χωρών.

Το ίδιο συμβαίνει σήμερα και στις ΛΑΧ (Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες), οι οποίες χρησιμοποιούν τον τουρισμό σαν διαβατήριο για να διαβούν το κατώφλι μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

Ένα ερώτημα τίθεται από μόνο του, βάσει των παραπάνω. Μήπως άραγε η αντιμετώπιση του του τουρισμού στην Ελλάδα, ως “η κότα με τα χρυσά αυγά”, έχει οδηγήσει τα τελευταία έτη, σε θεωρήσεις που έχουν πολλά κοινά στοιχεία με εκείνα που αποδόθηκαν από τους οικονομολόγους και κοινωνιολόγους στις χώρες του “Τρίτου Κόσμου”, τη δεκαετία του 1970, ή στις ΛΑΧ μετά το 1990;

Από το 1960 και μετά, μια σειρά παραγόντων (εκδημοκρατισμός) ώθησε τους κατοίκους των βιομηχανικών χωρών της Δύσης, στον ενδοπεριφερειακό και διαπεριφερειακό τουρισμό, προς όφελος των αναπτυσσομένων χωρών, οι οποίες είδαν να αυξάνουν οι συναλλαγματικές τους εισπράξεις, με τις οποίες μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν την οικονομική τους ανάπτυξη. Εκείνη την περίοδο, οι πρώτοι ερευνητές του τουρισμού, R. Baretje, K. Krapf, C. Kaspar, W. Hunziker, P. Deffert κ.ά., επιχειρούσαν να διαμορφώσουν -και όχι να απαντήσουν ακόμα- το ερώτημα: “Τι είναι ο τουρισμός για μια οικονομία; Από που αρχίζει και που τελειώνει ο τουρισμός;”

Την ίδια περίοδο, άρχισαν να έχουν ενεργό ρόλο, τόσο στην κατανόηση όσο και στην ερμηνεία και ανάπτυξη του τουρισμού, οι “Διεθνείς Οργανισμοί”. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1970, οι απόψεις των “Διεθνών Οργανισμών”, αναφορικά με μια σειρά αμφισβητήσεων γύρω από την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και περιβαλλοντική διάσταση του τουρισμού, ουδόλως ελήφθησαν υπόψη από τις περισσότερες χώρες υποδοχής του τουρισμού. Τότε, για τις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες, ο τουρισμός αντιπροσώπευε την “κότα με τα χρυσά αυγά” και μόνον.

Τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί που τέθηκαν, τότε, σχετικά με τη διερεύνηση αυτού του φαινομένου (Που αρχίζει και που τελειώνει ο Τουρισμός;) παραμένουν χωρίς απάντηση μέχρι σήμερα, όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, αν και έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας.

“Αφίξεις”, “κλίνες»” και “μεικτές τουριστικές εισπράξεις” δε συνιστούν κάποια μέθοδο μέτρησης/εκτίμησης του τουρισμού στη χώρα και δεν απαντούν στα μεγάλα ερωτήματα γύρω από την οικονομία και την ανάπτυξη του τουρισμού, τα οποία, ωστόσο, απασχόλησαν “Διεθνείς Οργανισμούς” και “ερευνητές του τουρισμού”, από τη δεκαετία του 1970. Ερωτήματα, προβληματισμοί, μέθοδοι εκτίμησης/μέτρησης του τουρισμού, απαντήσεις που αφορούν στην πολυπλοκότητά του, προκύπτουν αβίαστα από μια σειρά ερευνών και μελετών που υπογράφουν, τότε, “Διεθνείς Οργανισμοί” και σημαντικοί “ερευνητές του τουρισμού”:

  1. Η έρευνα της της Unesco και της Παγκόσμιας Τράπεζας (1979)
  2. Ο Λογαριασμός Εξωτερικών Σχέσεων στον Τουρισμό (1978)
  3. Ο Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (1979)
  4. Η προστιθέμενη αξία (1979)
  5. Η μελέτη των UIOOT/OMT (1975)
  6. Ο βαθμός τουριστικής εξάρτησης
  7. Ο δείκτης νέο αποικιοκρατίας ή ήπιας αποικιοκρατίας

Ο διεθνής τουρισμός, επιβλήθηκε ως τομέας εξειδίκευσης της χώρας (διεθνής τουριστική ζήτηση), στο πλαίσιο του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, μέσα από τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ “Κέντρου” και “Περιφέρειας”, με τις χώρες της “Περιφέρειας”, της Ελλάδας στην προκειμένη περίπτωση, να εξαρτώνται από τις οικονομίες του “Κέντρου” (βιομηχανικές χώρες του Βορρά). Έτσι, η διαμόρφωση των τιμών στον τουρισμό, πολύ συχνά, δεν σχετίζεται με την παραγωγικότητα των χωρών υποδοχής (Περιφέρεια), αλλά με την πολύ μεγαλύτερη παραγωγικότητα των χωρών προέλευσης των τουριστών (Κέντρο). Οι βιομηχανικές χώρες του ‘Βορρά” εξάγουν το διεθνή τουρισμό στην Ελλάδα (τουρίστες, εξοπλισμοί, εμπορεύματα, κεφάλαια, τεχνογνωσία…) για να εισάγουν, στη συνέχεια, υπό μορφή εσόδων, το οικονομικά αποτέλεσμα από τη λειτουργία του τουριστικού κυκλώματος (αερομεταφορές, Tour-Operators, οικονομικές εκροές της χώρας υποδοχής, κ.λπ.) Στην Ελλάδα, περισσότερο από το 90% του εισοδήματος από τον τουρισμό προέρχεται από το εξωτερικό, ενώ η τουριστική δραστηριότητα αφορά, μόνο, έξι περιοχές της χώρας(τουριστικές συγκεντρώσεις). Αυτό φαίνεται να εντείνεται, μετά το 2015, με την είσοδο ξένων επενδυτικών funds και πολυεθνικών τουριστικών επιχειρήσεων, που μεταφέρονται από το “Κέντρο” στην “Περιφέρεια” για να αυξήσουν τα κέρδη τους, και όχι για να διαμορφώσουν συνθήκες ανάπτυξης, μεγεθύνοντας το υπάρχον πρόβλημα (τύπος τουριστικής ζήτησης, τουριστικές συγκεντρώσεις/νησιωτική χώρα, Αθήνα). Φυσικά, κάτω από αυτές τις συνθήκες, φαίνεται ότι δεν ικανοποιείται η αναγκαιότητα ενός σφαιρικού χωρικού και αναπτυξιακού τουριστικού σχεδιασμού του συνόλου της χώρας και των περιφερειών, που να υπακούει σε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά κριτήρια.

Ο τουρισμός στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, παραμένει δέσμιος των “διεθνών τουριστικών αφίξεων” και του “αριθμού των κλινών” στα τουριστικά καταλύματα. “Αφίξεις”, “κλίνες”, “μεικτές τουριστικές εισπράξεις” δεν απαντούν, πέρα από τη διαχρονική σύγκριση, σε καίρια ζητήματα που θέτει ο σύγχρονος τουρισμός, όπως: η “μεγιστοποίηση των οικονομικών αποτελεσμάτων”, το “άριστο μέγεθος”, η “τουριστική ανάπτυξη του συνόλου των χωρικών ενοτήτων της χώρας”, η “ισόρροπη ανάπτυξη’, η “διαφοροποίηση της παραγωγής δομής της χώρας”, “η μείωση της φτώχειας”… κ.λπ. Κομβικό σημείο στα παραπάνω, αποτελεί ο υπολογισμός του “κόστους παραγωγής του διεθνούς τουρισμού” στην Ελλάδα και συνεπώς των μεθόδων μέτρησης/εκτίμησής του.

Την απουσία διαφορετικής αντιμετώπισης και ερμηνείας του τουρισμού, καθώς και την έλλειψη μεθόδων μέτρησης/εκτίμησης του τουρισμού στην Ελλάδα, διατύπωσε, με δεικτικό τρόπο, το Μάρτη του 2017, ο γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, Taleb Rifai, όταν είχε επισκεφθεί την Ελλάδα. “Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε την Ελλάδα με την Ιταλία ή τη Γαλλία. Μπορείς να συγκριθείς μόνο με τον εαυτό σου, εάν χρησιμοποιείς τη δική σου μέθοδο που διαφέρει από τη διεθνή πρακτική”, είχε τονίσει.

Την απάντηση σε όλα τα παραπάνω, και υπό μορφή συμπεράσματος, δίνει ο F. Ascher, ο οποίος σε μια μελέτη του για τον τουρισμό και τις πολυεθνικές του τουρισμού, για λογαριασμό της Unesco, το 1984, συνοψίζει: “Δεν είναι ο τουρισμός που δημιουργεί ανάπτυξη, αλλά η ανάπτυξη που δημιουργεί τον τουρισμό και τον καθιστά κερδοφόρο”. Η διαπίστωση του F. Ascher, στην περίπτωση του ελληνικού τουρισμού, “αποτυπώνει το παρελθόν, το παρόν, αλλά προβάλλει και το μέλλον”.

Η σύντομη ανάλυση του θέματος, διαμορφώνει, εκ νέου, μια σειρά ερωτημάτων και προβληματισμών (έρευνες και μελέτες των “ερευνητών του τουρισμού” και των “Διεθνών Οργανισμών”) που απαντώνται, στο μέτρο του δυνατού, στη διευρυμένη ανάλυση που ακολουθεί.

Stelios-Varvaresos_Article_Ellinikos-Tourismos

Στέλιος Βαρβαρέσος
Καθηγητής Οικονομικής και Πολιτικής του Τουρισμού - Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής | Ιστοσελίδα | + Άρθρα

Ο Στέλιος Ι. Βαρβαρέσος, είναι καθηγητής Οικονομικής και Πολιτικής του Τουρισμού, στο Τμήμα Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Έχει γράψει βιβλία που άπτονται της οικονομικής, της πολιτικής και της ανάπτυξης του διεθνούς και του ελληνικού τουρισμού, που διδάσκονται σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Από το 1988 ταξιδεύει, εκτός από την Ευρώπη, σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής, εφόσον το ταξίδι είναι ένα μέσο καλύτερης κατανόησης του κόσμου. Από τις Εκδόσεις Παπαζήση έχουν κυκλοφορήσει και δυο ταξιδιωτικά του βιβλία: “Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού” (2017) και “Ένα ταξίδι στην Ανατολή. Οι Ινδίες’ (2019).

04/10/2024
03/10/2024
02/10/2024
01/10/2024
30/09/2024
27/09/2024